Boekbespreking – Homo Deus

Harari presenteerde in “Sapiens” zijn analyse van de evolutie van de mensheid gedurende de afgelopen 100 000 jaar. Op een erg inzichtelijke manier loodst de ervaren historicus de lezer via de landbouw- en industriële revolutie tot in onze huidige tijd. Zijn voornaamste boodschap voor het grote publiek: de mens mag dan wel de dominante soort zijn op deze planeet, het had gerust ook anders kunnen lopen. Met name ons vermogen om met elkaar over abstracte zaken te communiceren gaf ons een onoverbrugbaar competitief voordeel op de (andere) diersoorten op deze planeet.

Alles is een algoritme

In Homo Deus gaat Harari een stapje verder. Niet alleen is het bijlange na niet evident dat net wij de dominante soort op aarde zijn geworden, de kans dat wij het - in onze huidige vorm althans - zullen blijven is bijzonder klein. Doorheen de geschiedenis onderwierp de mens vrijwel elke diersoort aan zijn eigen behoeften, in die mate zelfs dat er volgens Harari natuurlijke selectie optrad. Zo zouden de eerste veehouders duizenden jaren geleden door hun voorkeur voor volgzame in plaats van ondernemende en avontuurlijke geiten dan al begonnen zijn met manipuleren van volledige diersoorten in functie van het eigen belang. De gedomineerde soort pas zich aan de meester aan.

Harari merkt op dat onze cognitieve processen – hij gebruikt de term algoritmes – in essentie niet anders zijn dan die van de door ons gedomineerde soorten. Hij geeft het voorbeeld van de aap die het genot van een smakelijke banaan moet afwegen tegen het risico dat hij gevangen zal worden door de predator die zich strategisch in de buurt van het lekkers heeft opgesteld. De aap maakt die ingewikkelde afweging op basis van een gevoel, primeert zijn honger, dan wel zijn angst. Dat lijkt iets heel anders dan onze (vermoedelijke*) rationele besluitvorming maar Harari argumenteert dat het één hoogstens wat meer geraffineerd is dan het ander.

Het beste algoritme wint

Zo bekeken zouden het dus onze superieure algoritmes zijn waaraan we onze plek in de voedselketen te danken hebben. Daarmee maakt Harari de brug naar AI en de snelheid waarmee nieuwe technologieën ons leven én ons denken overnemen. Hij haalt ondermeer het voorbeeld aan van VITAL. Dit algoritme werd in 2014 opgenomen in de raad van bestuur van Deep Knowledge Ventures, een venture capitalist uit Hong Kong. VITAL zou specifieke expertise binnenbrengen en daarmee de beslissingen van de raad verrijken.

Of wat te denken van Mattersight? Dit bedrijf biedt callcenters een eerste screening aan van het gemoed van de beller. De slimme technologie van het inmiddels overgekochte Mattersight “leest” het humeur van de beller en geeft daarop aan de menselijke operator aan welke “tone of voice” deze best hanteert, nog voor het gesprek begonnen is.

Zou Google het vorige maand niet beter gedaan hebben in het stemhokje? De zoekgigant kent al uw gewoontes, weet met wie u graag praat en wat u graag leest. Google weet waarschijnlijk beter dan u welke partij het beste met uw behoeften overeenstemt. Het effectieve stemmen aan het bedrijf uitbesteden maakt onze democratie alvast weerbaarder voor fenomenen zoals toegenomen steun voor rechtse partijen wanneer de stemgerechtigde op de dag van de verkiezing wakker wordt met een lichte verkoudheid**. Laat u dan niet beter gelijk al uw beslissingen aan over aan de slimme technologie?

Wat met de mens?

Harari ziet de mens als individu economisch snel terrein verliezen ten opzichte van superieure technologie. Het tegenargument, dat robots en software op dit moment nog geen fractie van alle menselijke vaardigheden onder de knie hebben veegt hij van tafel. De economische waarde van een hedendaagse professional bestaat immers uit een veel geringer aantal specifieke skills, en net voor die skills (met als voornaamste voorbeeld het nemen van beslissingen) zouden de robots ons wel eens veel sneller kunnen voorbijsteken dan algemeen wordt aangenomen.

Het toekomstbeeld dat Harari in dit boek schetst valt uiteen in twee mogelijke scenario’s. Ofwel worden we met zijn allen signaalverwerkers voor digitale intelligentie die ons leven beheerst. We sharen en uploaden almaar meer en gedetailleerdere informatie over onszelf, waardoor die digitale intelligentie steeds slimmer wordt. Ons concentratievermogen neemt af, terwijl we met zijn allen instagrammen en tweeten dat het een lieve lust is. Net zoals de jagerverzamelaars hun reukzin danig zagen achteruitgaan zo gauw ze zich (in Harari’s woorden) overgaven aan de landbouwevolutie, waarbij dit zintuig veel minder relevant werd in de nieuwe economische context.

Ofwel valt de mensheid uit elkaar in twee groepen. Een elite die de nieuwe technologie omarmt en ermee versmelt, met ondermeer verbeterde cognitieve eigenschappen en verlengde levensduur voor deze happy few.  Zij worden de goden waarnaar Harari in de titel verwijst. Wie dat allemaal niet kan betalen, de overgrote meerderheid, valt uit de boot.

Het boek eindigt met een positieve noot. Naast de evidente disclaimer dat voorspellingen op deze schaal altijd met een korrel zout moeten worden genomen, stipt Harari aan dat hij enkel het pad beschrijft waar we ons volgens hem op bevinden. Het is bijlange na nog niet te laat om hier iets aan te doen. Wat dat dan juist is, laat hij in het midden. Iets voor een volgend boek?

* Ondertussen zijn er bibliotheken vol geschreven over de hiaten in de rationaliteit van de homo economicus, zie ook deze bijdrage door Arne Maes.

** Harari vermeldt voor dit laatste geen bron maar het principe  - de mens is niet noodzakelijke de beste beslisser - wordt onder meer bevestigd door deze studie.