Puzzel voor nieuwe gezamenlijke EU-lening wordt gelegd

Besparingen

Ongeacht welke regering uiteindelijk gevormd zal worden, de begrotingsuitdaging is wel groot. Frankrijk valt onder de ‘buitensporigtekortprocedure’ (Excessive Debt Procedure, EDP) van de Europese Commissie (EC). Die heeft daarmee het laatste woord in de goedkeuring van de Franse begroting. De Commissie zal moeten aangeven dat Frankrijk voldoende stappen zet om de begroting op het goede pad te zetten. Dit impliceert hogere belastingen en minder uitgaven, wat volledig niet strookt met de plannen van (extreem) links. Zelfs voor de gematigde partijen liggen zware bezuinigingen moeilijk. De vorige regering plande besparingen van minstens 10 miljard euro. De Europese Commissie schuift het driedubbele naar voor. 

Frankrijk is niet het enige land dat onder het EDP valt. Nog zes andere landen maken daar hun opwachting, inclusief Italië en België. Worden de nieuwe regels strikt toegepast, dan is de omvang van de gevraagde besparingen (uitgaande van een aanpassingsperiode van 4 jaar) voor sommige landen inclusief België groter dan deze tijdens 2010-2013. Die periode van extreme soberheid leerde Europe – en het IMF die er mee op aanstuurde – dat besparingen landen niet uit een crisis helpen, integendeel. Naast de ‘courante’ uitgaven worden alle Europese landen geconfronteerd met andere (kostelijke) uitdagingen zoals de klimaattransitie, extra defensie-uitgaven, streven naar meer geopolitieke onafhankelijkheid via een industriële politiek, vergrijzing, enz.

Europese financiering

In haar gesprekken met een pro-Europese Franse regering (in tegenstelling tot extreemrechts) zal de EC zich waarschijnlijk meegaand opstellen in de zoektocht naar (symbolische) besparingsvoorstellen. Niettegenstaande zullen politiek gevoelige concessies gedaan moeten worden door de Franse coalitiepartners. Een potentieel elegante oplossing om de begroting extra te verlichten, is door bepaalde uitgaven op Europees niveau te financieren. Er wordt voortgebouwd op het tijdens Covid gelanceerde NextGeneration EU-fonds waaruit vandaag reeds aanzienlijke projecten gefinancierd worden. Het begrotingsfederalisme zou zo worden uitgebreid. Deze piste zou gesloten zijn bij een overwinning van de extreem nationalisten.

Die deur staat nu op een kiertje. Maar de weerstand vanwege de traditionele begrotingsconservatieve landen tegenover een gezamenlijke uitgifte van Europese leningen is groot. De opkomst van extreem rechts in andere lidstaten is een bijkomend groeiend obstakel. Niettegenstaande is de opzet van het nieuwe gemeenschappelijk financieringsvehikel anders dan bij het NextGeneration EU-fonds. Een relatief groot deel van de fondsen stroomde – en stroomt – naar de door Covid zwaarst geraakte en daardoor zwakst presterende economieën zoals Spanje en Italië. Dat solidariteitsprincipe dat bij sommige landen moeilijk ligt, speelt nu veel minder. 

Duitse bondgenoot

De druk om tot een gemeenschappelijk financieringsmechanisme te komen voor bepaalde Europese projecten en doelstellingen komt ook terug in de aanbevelingen gedaan in de rapporten over de toekomst van Europa van Enrica Letta en Mario Draghi. Die projecten zouden gericht zijn op energiezekerheid- en transitie, en defensie. De nieuwe fondsen komen daardoor vooral ten goede aan landen met gevestigde defensiesectoren. Dit omvat de grote EU-economieën – Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje – en, wat belangrijk is voor de politieke dynamiek binnen de EU, enkele kleinere landen zoals Nederland en Tjechië. 

Duitsland blijft de belangrijkste partner die Frankrijk moet overtuigen. Maar ook daar zit de huidige onpopulaire coalitie met een zelf geknoopte strakke budgettaire strop rond de nek door de in de grondwet opgenomen ‘Schwarze nul’. Het terugschroeven van algemene uitgaven en investeringen, aanpassingen aan sociale uitgaven en het opkrikken van inkomsten via nieuwe belastingen zijn slechts enkele van de overwogen impopulaire maatregelen. Maar als bepaalde projecten of investeringen buiten de begroting zouden gehouden kunnen worden, of zouden kunnen overgedragen worden naar het Europees niveau om daar gezamenlijk gefinancierd te worden, dan kan de huidige coalitie het verkiezingsjaar 2025 ingaan zonder pijnlijke besparingen. Meer investeringen zal de binnenlandse vraag opkrikken en de Duitse economie uit het sukkelstraatje halen. De katalysator voor zo’n nieuwe grote stap voorwaarts voor de EU zijn mogelijk minder gunstige ontwikkelingen op het Oekraïense slagveld en het vooruitzicht van een tweede Trump-presidentschap. 

Een extreemrechtse Franse regering zou een stap naar een volgend gemeenschappelijk EU-financieringsmechanisme, en dus meer federalisme, onmogelijk hebben gemaakt. Hun verlies in de verkiezingen zet de deur daar naartoe nu op een kier. Een nieuwe Europese uitgaveschok en protectionisme in het buitenland kunnen die deur helemaal openbreken. En daarmee zou de verdere uitbouw en integratie van de Europese Unie verder gaan op zijn traditionele elan: van crisis op crisis.