Lockdown bis: naar meer gerichte steunmaatregelen
Sinds de start van Covid-19 hebben 25 Europese landen gezamenlijk meer dan 1000 maatregelen genomen, goed voor in totaal 3000 miljard euro of 20% van het bbp, aldus het EU netwerk van onafhankelijk fiscale instituten. Het positieve effect daarvan vertaalt zich in het mechanisch herstel tijdens het derde kwartaal. Zonder vaccin vlakt het herstel vanaf het vierde kwartaal af. Met een tweede lockdown riskeren we een dubbele dip.
Onzekerheid voorkomt dat het opgepotte spaargeld besteed wordt of leiddt ertoe dat er zelfs nog meer gespaard wordt. Bedrijven stellen hun investeringen uit. In de ERMG enquête van september gaan bedrijven uit van een daling van de investeringen met 21% en 19% in 2020 en 2021 in vergelijking met de projecties voor corona. De nieuwe besmettingsgolf zal bijkomend wegen op de investeringsintenties.
Snelheid overtreft precisie. Bij de eerste lockdown werden razendsnel algemene maatregelen ingevoerd. Dit hield gezonde, en minder gezonde, bedrijven overeind. De aanvulling van de werkloosheidsuitkeringen tot 70% van het inkomen in combinatie met de versoepeling van tijdelijke werkloosheid in België stelde gezinnen gerust. Na het opheffen van de lockdown volgde een uitgave’boom’.
Door het stijgend aantal besmettingen valt een nieuwe lockdown niet uit te sluiten. Moeten de tijdelijke maatregelen opnieuw verlengd worden? Heel wat bedrijven stevenden sowieso al af op een donker oud naar nieuw met het vervallen van betalingsuitstel van de sociale zekerheidsbijdragen en rentebetalingen op kredieten. Een nieuwe sluiting van de activiteiten is voor vele bedrijven de druppel te veel. Een verlenging van de maatregelen dringt zich op.
Oneindig
Deze kunnen echter niet oneindig verlengd worden. Bedrijven moeten op de eigen benen staan. In Europa maken 17 op 20 onafhankelijke nationale controle-instituten in de eerder vernoemde studie zich zorgen over de implementatie van maatregelen zonder rekening te houden met de overlevingskansen van bedrijven.
Vóór corona was die financiële toestand al niet geweldig. Hoe hoog de ratio schulden versus eigen vermogen mag oplopen, is afhankelijk van de sector. Een bedrijf met een groot machinepark heeft doorgaans meer schulden dan een dienstverlenend bedrijf. Een vuistregel stelt dat een ratio van 2 acceptabel is. In België zat 40% van de bedrijven op een schuldenberg die drie maal hoger reikte dan het eigen vermogen. 15% van de kleine bedrijven (maximaal 5 voltijdse medewerkers) hadden een negatief eigen vermogen.
Steunmaatregelen met liquide middelen zijn zinvol voor de korte termijn, niet voor de lange. Zombiebedrijven waarbij de winst niet volstaat om de rentebetalingen af te lossen, moeten uit hun lijden verlost worden. Ze wegen op de productiviteit van de economie en de winstgevendheid en groeipotentieel van gezonde bedrijven. België was in 2018 het land met het op 2 na (Spanje, Griekenland) hoogst aantal zombiebedrijven. Zonder verlenging van de maatregelen verwacht de Bank voor Internationale Betalingen (BIB) een 18%-stijging van het aantal faillissementen in België voor de periode 2020-21 tegenover 2019. Volgens de BIB pieken de faillissementen doorgaans 2 jaar na de aanvang van een crisis.
Toekomstperspectieven
Naast een zekere selectiviteit bij de bedrijven die al dan niet gered worden, zouden ook de toekomtperspectieven van de sector in rekening gebracht kunnen worden. Neen, wij hebben geen glazen bol. Toch is het vandaag al duidelijk dat enkele sectoren zich niet volledig zullen herstellen na de crisis. E-commerce steeg in Europa met 20%. Een heel aantal bakstenen winkels, en dus verkopers, zullen verdwijnen. In de reissector zullen toeristen na de pandemie opnieuw het vliegtuig nemen. Met een vertraging van 2 jaar was dat ook zo na eerdere zware verstoringen in de luchtvaart zoals SARS en 9/11. Maar zakenreizigers, het meest lucratieve doelpubliek voor de vliegmaatschappijen én de hotelsector, zullen dan twee keer nadenken alvorens het vliegtuig in en uit te hoppen voor fysieke vergaderingen. Virtuele meetings zijn in vele gevallen een valabel alternatief. Covid-19 is trouwens de gedroomde gelegenheid voor de bedrijfsdirecties om het reisbudget stevig in te krimpen.
Welke andere sectoren en jobs stevenen af op een structurele krimp? Het RSA (The Royal Society for the Encouragement of Arts, Manufactures and Commerce) ontwikkelde een typologie van verschillende soorten werk, afhankelijk van hun blootstelling aan Covid-19-risico's, automatiseringsrisico's , of allebei. Als gevolg van Covid staat een versnelde automatisering bij heel wat ondernemingen hoog op de prioriteitenlijst. Zoals de grafiek illustreert, zijn de banen die het grootste risico lopen om te worden geautomatiseerd, over het algemeen ook deze die tijdens de pandemie werden geschrapt. Dat is ook logisch want het gaat hier vaak om face-to-face diensten. Naast eerder genoemde sectoren stevenen op basis van deze analyse ook het aantal jobs in de productie van kleding en horeca- en restaurantdiensten af op een structurele krimp.
Steun en begeleiding
Bij deze sectoren moeten we misschien langzaam het geweer van schouder veranderen. Steun aan bedrijven moet evolueren naar nog meer gerichte steun aan de ongelukkige werknemers. Zij zouden hun aanvulling op hun uitkering voor een bepaalde periode kunnen behouden maar daarnaast intense begeleiding krijgen om te evolueren naar een nieuwe job, waarschijnlijk in een nieuwe sector. Jobs zullen er na de pandemie nog zijn. Het komt erop aan mensen klaar te stomen om die jobs in knelpuntberoepen, of nieuwe jobs als gevolg van de versnelde digitalisatie en groei in andere sectoren zoals e-commerce, in te vullen.
Die intense begeleiding zou er al veel langer moeten zijn. De voorbije jaren vielen mensen uit de boot als gevolg van de digitaliserings- en automatisatiegolf. Covid-19 doet die trend nog versnellen waardoor nog meer mensen naast de arbeidsmarkt dreigen te vallen. Het IMF publiceerde onlangs een paper waarin de evolutie van het inkomen en werkgelegenheid werd bestudeerd na de laatste 5 pandemieën sinds 2000 (met daarbij onder andere Ebola en SARS). Bleek dat vijf jaar na afloop van die pandemieën telkens opnieuw enkel de meest kwetsbaren en minst gegoeden een lager inkomen en een hogere werkloosheidsgraad hadden dan vóór de uitbraak.
Bridgewater, ’s werelds grootste hefboomfonds, creeërde een index met het aandeel van stemmen die populistische partijen in de belangrijkste ontwikkelde landen (US, UK, Japan, Farnkrijk, Italië en Spanje) binnenhalen. De index schoot sinds 2010 de hoogte in van 7% naar 37%. Daarmee evenaren we bijna het niveau van eind jaren 30. Een zwakke economie en een grote inkomensongelijkheid zijn broeihaarden voor meer extreem gedachtegoed. We moeten een verdere stijging van populisme een halt toe roepen. Dat kuknnen we maar als iedereen in de maatschappij zonder al te grote averij corona te boven komt.
