Futureproof maken van sociale zekerheid loopt niet via basisinkomen

UNIVERSEEL BASISINKOMEN

In Europa vielen bepaalde groepen mensen tijdens de coronacrisis door de mazen van het net. In de VS bleek het sociaal zekerheidstelsel één groot gat. Reeds enkele decennia vergroten de ICT-revolutie en de tweede globaliseringsgolf de onzekerheid en ongelijkheid voor sommigen door kortere banen, lage inkomens, moeilijke relaties en te beperkte sociale zekerheid. Dit precariaat zoals hoogleraar Guy Standing het noemde – precair proletariaat – is vatbaar voor populisme en extremisme, waardoor ze een gevaar vormen voor de democratie.

Aanhangers van een universeel basisinkomen stellen dat een maandelijkse uitkering van bijvoorbeeld 1000 euro aan alle Belgen, zonder inkomensvoorwaarde of werkverplichting, daarop het gepaste antwoord is. Het maakt komaf met armoede en de werkloosheidsval. Alle uitzonderingsmaatreglen worden geëlimineerd wat volgens hun berekening onmiddellijk 70% van de kost van 100 miljard euro financiert.

Maar hoe gaat de rest van het bedrag opgehoest worden in een land dat reeds tot de hoogst belaste ter wereld behoort? Ook de OESO onderstreept in een recente studie de onbetaalbaarheid van een universeel basisinkomen. Het terugschroeven van bestaande uitkeringen haalt ook het inkomen bij de minst begunstigde gezinnen en gepensioneerde naar omlaag. Het recht van een basisinkomen haalt daarenboven de prikkel om te werken onderuit omdat het de delicate link tussen rechten en plichten van de werkzoekende doorbreekt. Meer mensen aan de slag is dan hoogst onzeker niettegenstaande België net nood heeft aan een hogere tewerkstellingsgraad.

NIEUWE INSTRUMENTN

Een beproefd maar niet perfect systeem inruilen voor één dat zeker duurder is en het economisch dynamisme ondermijnt, is risicovol. Maar via bijkomende instrumenten kunnen we het huidige sociaal vangnet beter maken. De evolutie richting een datagedreven overheid is veelbelovend. Digitale inclusie van alle inwoners met universele toegang voor de burgers tot internet en bankrekeningen plus digitale identificatiesystemen zijn daarbij cruciaal. Landen als Estland en Signapore die top scoren op de e-Governement Development en e-Participation index van de VN leiden de weg. België heeft met een bedroevende 41ste en 77ste plaats in de rangschikking nog een hele weg af te leggen. Met een doelgerichte inzet van het NextGenerationEU-plan waar 20% van de investeirngen naar digitaliteit moet gaan, kan een inhaalbeweging ingezet worden.

Meer fundamenteel moet een goede sociale zekerheid de rechten en plichten van de werknemer goed tegen elkaar afwegen. Denemarken is het schoolvoorbeeld van een performant activerend marktbeleid. Het besteedt grote sommen aan het hertrainen en adviseren van de werklozen. Het sociaal vangnet is er een trampoline in plaats van een hangmat. Dit biedt ook een gepast antwoord op de versnelde automatisatie en structureel krimpende sectoren ten gevolge van covid-19. Duidelijkheid is ook nodig over het statuut van de ‘Uber’-jobs in de ‘gig’-economie. Gecombineerd met een datagedreven overheid maakt dit ons huidige sociaal zekerheidsstelsel futureproof voor de volgende decennnia. Kostelijke experimenten met een basisloon zijn dan overbodig.