Wat behavioral finance en corona gemeen hebben

Tal van studies, onder andere deze van Tuite & co[i], tonen alvast aan dat onder de meest plausibele scenario’s een versnelde inenting significante voordelen oplevert terwijl de meeste gevaccinneerden toch op tijd hun tweede dosis zullen krijgen. Tal van Europese landen vinden het risico echter te groot en veranderen niet van koers. In de gedragspsychologie categoriseert men dit onder de ‘spijttheorie’: het effect van een mogelijk slechte beslissing – stel dat de aanvoer van vaccins volledig stilvalt!! – wordt meer negatief ervaren dan de potentiële schade die niets doen met zich meebrengt. Onder meer daarom staat de EU in zin vaccinatieprogramma waar het staat.

Spijt

De spijttheorie, die voortvloeit onder meer uit onze extreme verliesaversie vinden we ook terug bij beleggers. Een experimentje: Paul heeft aandeel A en besluit niet over te stappen naar aandeel B. Jos heeft aandeel B en is overgestapt naar A. Nu blijkt dat B zeer sterk gestegen is en ze beide enorme winsten zijn misgelopen. Wie heeft meest spijt? 92% van de proefpersonen menen Jos. Dit is vreemd want beide grijpen naast die beurswinsten. Het enige verschil is dat Paul faalde omdat hij niet reageerde en Jos omdat hij wel iets deed. Spijt is dus het gevolg van iets doen, en om dat te voorkomen doe je niets.

Spijttheorie en verliesaversie zijn maar enkele van de talrijke psychologische valkuilen waaraan wij onderhevig zijn. Neurologen ontdekten dat de mens twee verschillende denksystemen heeft. Systeem C pakt de problemen logisch en deductief aan. Maar dat vergt moeite en kost tijd. Systeem X werkt veel sneller en emotioneler, intuïtief. Systeem X is beter ontwikkeld dan Systeem C. Het is de standaardoptie bij het menselijk handelen.

Feiten of mooie verhalen?

Evolutionair is dat goed te begrijpen. Als je op mammoeten jaagt, is er weinig tijd voor logisch nadenken. Je reageert best instinctmatig.  Maar we leven in andere tijden. De jacht op eten speelt zich af in de supermarkt. Om winst te halen op de beurs is het volgen van ons buikgevoel ook niet het ideale startpunt. Niettegenstaande handelen we vaak te oppervlakkig en trekken we te snel conclusies.

Daarom ook dat we ons eerder laten overtuigen door een mooi verhaal dan door een doorwrochte analyse. Beleggers kiezen eerder voor overgewaardeerde groeiaandelen met hun mooie verhalen over toekomstige winsten, dan voor saaie laag gewaardeerde waardeaandelen. Uit de statistieken blijkt nochtans dat die laatste op lange termijn doorgaans betere prestaties neerzetten. Bij het verspreiden van adviezen in de huidige coronatijden moet rekening gehouden worden met onze cognitieve ‘luiheid’ of limieten. Het advies ‘respecteer social distancing’ zal veel beter begrepen en opgevolgd worden wanneer het vertaald wordt naar de duidelijke boodschap ‘Blijf thuis. Ga naar de supermarkt één keer per week.’ Een gekende variante hiervan is ‘Blijf in uw kot!’ Kennis van behavioural economics kan zo dus ook aangewend worden om mensen in een bepaalde richting te duwen, of te ‘nudgen’.

Korte of lange termijn?

Ons brein duwt ons tijdens deze pandemie regelmatig in de verkeerde richting. Hoe komt het bijvoorbeeld dat bij het minste straaltje zon de parken overvol liggen ook al kampen we met nog te veel besmettingen? Het kortetermijnplezier – genieten van de zon in goed gezelschap – weegt veel zwaarder door dan het langetermijnperspectief van gezondheid en volledige vrijheid. Je ziet een gelijkaardig gedrag op de financiële markten. Het vooruitzicht op kortetermijnwinst van een aandelentip zet vele beleggers ertoe aan het aandeel halsoverkop te kopen zonder een grondige voorafgaandelijke studie. Beleggers verkopen ook hun winstgevende aandelen veel te snel.

Het perspectief op korte termijn van winst maakt dopamine vrij, een stof die ons een goed gevoel geeft en waaraan we moeilijk kunnen weerstaan. Eens men het korte termijnaspect wegneemt, keert de rationaliteit weer. Tijdens een proef gaf men mensen de keuze tussen 10 euro vandaag ontvangen of 11 morgen. 50% ging voor de 10 euro vandaag. Echter wanneer hen de keuze werd voorgelegd tussen 10 euro over een maand of 11 over een maand en 1 dag, dan ging iedereen voor een maand en 1 dag.

Naast dopamine scheiden onze hersenen nog andere stoffen af, zoals oxytol en cortisol. Eerstgenoemde wordt losgelaten in onze cortex wanneer we meegaan met de groep. Bij een groep blijven bevordert overleven in de natuur, en natuurlijke selectie heeft een brein voortgebracht dat je een goed gevoel geeft als je dingen doet die overleven bevorderen. Er komt geen bewuste overweging aan te pas. Wanneer we tegen de groep ingaan, komt er cortisol vrij, de chemische stof in de hersenen die een overlevingsdreiging signaleert.

Kuddegedrag  

Kuddegedrag is het gevolg. Investeerders die dicht bij de top nog massaal in de beurs stappen en in paniek dicht bij de bodem verkopen, zijn een weerkerend fenomeen in elke aandelencyclus. Je moet stevig in je schoenen staan om hieraan te weerstaan. Einzelgänger spelen, het trachten te negeren van het enge gevoel van cortisol, voelt in onze hersenen aan als regelmatig je arm laten breken. Net voor de eerste lockdown vonden we een gelijkaardige reactie bij de shoppers. Paniekaankopen zorgden voor lege rekken toiletpapier, pasta en andere overlevingsgoederen. Hoe zou u zich voelen, aanschuivend aan de kassa met uw lachwekkend halflege winkelkarretje tussen de tjokvolle karren van de andere shoppers?

Ons intuïtief X-brein staat geprogrammeerd om te overleven, het rationele C-brein moet regelmatig het onderspit delven. Dit helpt ons niet in onze beleggingen, integendeel. Het verklaart ook heel wat gedragingen tijdens de huidige pandemie. Deze psychologische valkuilen herkennen, weten dat ze bestaan, is een eerste stap om ze te vermijden. Daarenboven kunnen overheden die kennis gebruiken om via nudging een bepaald gedrag aan te moedigen. Zowel onze financiële welvaart als ons fysisch welzijn kan er maar goed bij varen.