Inactiviteit EU lidstaten leidt mogelijk tot wurgende energiecrisis tijdens wintermaanden

Vandaag is het Europa dat in een wurggreep zit van die andere dictator, Vladimir Poetin. Centraal- en Oost-Europese landen, maar vooral Duitsland, staken de voorbije decennia hun hoofd alsmaar dieper in de muil van de Russische gasbeer. Om onszelf los te wrikken, is een volledige onafhankelijkheid van Russisch gas tegen de wintermaanden absoluut noodzakelijk. 

Europa importeert nog 15% van zijn gasbehoefte uit Rusland, komende van 40%. Rusland draaide de gaskraan al voor 60% toe. De daling van de gastoevoer werd gecompenseerd door alternatieve bronnen. De lng-import is fors toegenomen, onder meer vanuit de VS. En ook de aanvoer van gas via pijplijnen vanuit landen als Noorwegen of Azerbeidzjan stroomt als nooit tevoren. Maar alle bijkomende aanvoerkanalen die Europa kon aanspreken, zijn nu aangesproken. Voor die 15% is er geen operationeel alternatief. 

Heeft de daling van de aardgasleveringen Rusland pijn gedaan? Niet in het minst. De daling van het volume werd volledig gecompenseerd door de stijging van de prijzen. En Rusland houdt het gaswapen in de hand om de duimschroeven verder aan te draaien. Deze week verminderde het de volumetoevoer naar Duitsland nogmaals met de helft naar 20%. Het kan de kraan op elk moment volledig sluiten. Dat zou een economische ravage tot gevolg hebben en de Europese eenheid volledig uit elkaar spelen.


Economische impact

Het IMF berekende de economische impact op basis van verschillende scenario’s. Het meest ‘brute’ scenario gaat uit van een effectief tekort aan gas. Dat geldt dan voor landen die in belangrijke mate afhankelijk zijn van Russisch gas en kampen met flessenhalzen die de aanvoer van gas uit andere Europese landen beperken of onmogelijk maken. Welk effect heeft dat tekort op de vraag? Vooral Hongarije, Tsjechië, Slovakije, maar ook Duitsland, Italië en Oostenrijk zitten in die vervelende situatie. Voor heel Europa loopt dat tekort op tot 36 miljard kubieke meter gas en de gasconsumptie moet met 7% worden teruggeschroefd. Voor de EU berekent het IMF een economische krimp van 1,8% (in vergelijking met een situatie zonder tekort en lagere gasprijzen zoals in 2021). De schok voor Duitsland en Italië loopt op tot 2% en 3,7%. Als de regeringen de huishoudens tot elke prijs beschermen en de hele aanpassing door de strot van de industrie duwen, loopt de krimp zelfs op tot 2,7%. 


In een tweede scenario gaat het IMF uit van een globaal geïntegreerde lng-markt, en in een alternatief scenario van een lng-markt die enkel Europees is geïntegreerd. De aanvoerschok leidt nu tot een verdubbeling van de gasprijzen in vergelijking met het eerste kwartaal van 2022. In het eerste scenario daalt de vraag naar gas wereldwijd door de hogere prijs. Er is dan meer lng beschikbaar voor het rijke Europa, weliswaar tegen een hogere prijs. Dat dempt de economische schade hier tot -0,5%, maar het schuift een deel van de rekening door naar niet-Europese landen.

In het alternatievescenario is de Europese gasmarkt volledig afgesloten van de globale lng-markt. Er is geen vraagaanpassing in de rest van de wereld en geen ‘rerouting’ van lng van – vooral – Azië naar Europa. In dat geval loopt de economische krimp op tot 1,4%. Merk op dat in de twee scenario’s de solidariteit tussen de verschillende landen groot is in vergelijking met het ‘brute’ scenario. De verschillen in economische schade blijven beperkter. Ter illustratie: in België, Nederland, Duitsland en Italië krimpt de economie in het laatste scenario met 1,6%, 1,9% 1,3% en 1,8%.



Maatregelen

De belangrijkste conclusie uit de analyse van het IMF is dat Europa zeer dringend maatregelen moet nemen om zich van zijn 15% resterende afhankelijkheid van Rusland te ontdoen. Tot die conclusie is ook de Europese Commissie gekomen met haar oproep de consumptie van gas tijdens de komende kwartalen met 15% terug te schroeven. Of de gastoevoer al dan niet effectief wordt afgesloten, doet er niet toe. We leven vandaag met het Russische mes op de keel zonder enige onderhandelingsmarge. Welke maatregelen moeten de Europese overheden dringend nemen? 

1. De flessenhalzen binnen de Europese gaspijpleidingen moeten verholpen worden. Dat vergroot de importcapaciteit en het gastransport van verschillende bronnen. De gasvoorraden kunnen dan maximaal aangevuld worden, waardoor het tekort bij een Russische exportstop beperkt wordt. Zo bevindt 35% van de Europese lng-invoercapaciteit zich in Spanje. Maar Spanje kan slechts 10% van die capaciteit doorvoeren naar Frankrijk, dat door flessenhalzen in eigen land het gas zelf amper verder kan verdelen naar andere buurlanden. In Frankrijk wordt er ook een chemische stof aan het gas toegevoegd, zodat het een geur verspreidt. Dat maakt gaslekken sneller detecteerbaar, maar het maakt het gas onbruikbaar voor onder meer de Duitse industrie. 

2. Solidariteit tussen de verschillende Europese landen is cruciaal. Concrete afspraken die ook in de nationale wetgeving moeten gestipuleerd en vastgelegd worden, zijn noodzakelijk, opdat de Europese Unie niet uit elkaar wordt gespeeld.

3. Overheden moeten dringend campagnes opzetten om burgers aan te zetten tot minder energieverbruik. Met algemene subsidies die in sommige landen oplopen tot in de tientallen miljarden, voelen te weinig mensen de drang daartoe. Kwetsbare burgers moeten beschermd blijven, maar de subsidies moeten veel gerichter. Aanpassingen zijn noodzakelijk en overheden moeten de moed hebben hun burgers daarover correct in te lichten. Die communicatiecampagnes passen ook in een versnelde energietransitie. De reacties op het aangekondigde plan van de Europese Commissie hebben reeds duidelijk gemaakt dat heel wat overheden – inclusief de onze – daar niet klaar voor zijn. 

4. Overheden moeten rond de tafel gaan zitten, om te kijken welke acties zij individueel kunnen nemen om de afhankelijkheid van gas naar omlaag te halen. Alternatieve energiebronnen moeten – waar mogelijk – tijdelijk ingeschakeld worden. De Nederlandse gaswinning in Groningen – via ‘fracking’ – is controversieel, net als het tijdelijk langer openhouden van de kerncentrales in Duitsland (en België). Maar waar alternatieven mogelijk zijn, moeten ze – tijdelijk – aangewend worden.

Met het REpower-initiatief heeft de Europese Unie voor veel van die punten de voorzet gegeven. Maar het zijn de individuele nationale overheden die voor de uitvoering ervan moeten zorgen. Nemen ze de touwtjes niet in handen, dan trekt Poetin ze wel strak … rond onze nek.